در تمام تولیدات دامی رشد چشمگیری داشته‌ایم، محمدرضا ملاصالحی، کارشناس دامپروری از دانشگاه تهران و کارشناس ارشد دامپروری با گرایش اصلاح نژاد دام از دانشگاه تربیت مدرس است. وی فعالیت خود را در وزارت کشاورزی از سال ۶۵ به‌عنوان مسئول امور دام شهرستان زابل و مسئول پروژه گاو سیستانی شروع کرد. سپس به تهران منتقل شد و به‌عنوان مدیر طرح اصلاح نژاد گاو بومی به فعالیت خود ادامه داد.
به گزارش پایگاه خبری تیتر یک آنلاین به نقل از تولیدگران کارآفرین: ندا کنجاونیک: در اواخر دهه ۶۰ پس از ملحق شدن بخش دام به وزارت جهاد کشاورزی، ملاصالحی به سازمان دامپروری رفته و در حوزه دام مشغول به کار شد. معاون فنی اصلاح نژاد دام، رئیس مرکز اصلاح نژاد دام کشور، مدیر دفتر پشتیبانی طیور و مشاور معاون وزیر وقت در امور مرغ لاین و عضو هیئت‌مدیره شرکت نهاده‌‌‌‌های دامی جاهد از دیگر حوزه‌هایی بوده که ملاصالحی در آن فعالیت کرده است. در ادامه وضعیت صنعت دام و طیور کشور را در گفتگو با وی بررسی می‌کنیم.
جناب ملاصالحی، آیا روند صنعت دامداری بعد از انقلاب اسلامی رو به رشد بوده است؟
بالا رفتن سرانه مصرف مواد پروتئینی اعم از گوشت، مرغ، تخم‌مرغ و شیر با وجود افزایش جمعیت، نشان-دهنده این است که در چهار دهه اخیر از لحاظ کمی در تمام تولیدات دامی رشد چشمگیر و قابل توجهی داشته‌ایم؛ به ویژه در صنعت طیور که اکنون بیش از دومیلیون تن تولید داریم و این ظرفیت تا ۵/۳تن نیز قابل افزایش است. مصرف سرانه نیز به سالانه ۲۷کیلو رسیده، در صورتی‌که ۴۰سال قبل مصرف سرانه ۵/۴ تا پنج کیلو بوده است. زمانی ایران واردکننده جوجه یک‌روزه و جوجه مادر بود و در بخش اجدادی هم هیچ جایگاهی نداشت، اما اکنون در صنعت طیور، زنجیره کامل تولید گوشت مرغ از لاین تا جوجه گوشتی و صنایع وابسته به آن، کشتارگاه، بسته‌بندی و… همه را با آخرین تکنولوژیهای روز دنیا در اختیار داریم. همین مسأله در ارتباط با بخش گاو شیری نیز صدق می‌کند. در زمینه تولید شیر نیز طبق آمار، سالانه ۱۱میلیون تن تولید داریم، اما ۴۰سال قبل ایران از واردکنندگان شیرخشک بود و عملاً شیر مصرفی کشور از واردات تأمین می‌شد، درحالی‌که اکنون مصرف سرانه بیش‌تر شده و در این بخش ایران جزو صادرکنندگان است.
در بخش گوشت قرمز شرایط کمی متفاوت است، چراکه تا ۲۰سال قبل تأمین گوشت قرمز از دام سبک بود، اما با صنعتی شدن گاوداری‌ها که از دهه۶۰ به بعد اتفاق افتاد، بخش اعظم گوشت قرمز از دام سنگین تهیه شد. دام سبک نیز در کشور ما متکی به سیستم روستایی و عشایری است. البته در یک دهه اخیر دام سبک نیز در حال صنعتی شدن است.
با ورود دام‌‌‌‌های پربازده شرایط لازم برای شکل‌گیری واحدهای صنعتی پرورش گوسفند و بز هم فراهم شده است. به این ترتیب شاهد رشد و توسعه در این صنعت خواهیم بود که علاوه بر تسهیل ورود سرمایه به این بخش، باعث ترغیب جوانان علاقه‌مند برای ورود به این رشته خواهد شد. در مجموع می‌توان گفت امور دام در تمام بخش‌ها طی ۴۰سال اخیر اعم از دام، طیور و زنبورعسل از لحاظ کمی و کیفی پیشرفت خوبی داشته است و در اغلب تولید فرآورده‌‌‌‌های دامی از یک واردکننده به یک صادرکننده تبدیل شده‌ایم.
آیا صنعت دام منطبق بر تکنولوژیهای روز دنیا است؟
طی سال‌‌‌‌های اخیر حوزه دام در سطوح عالی و دانشگاهی پیشرفت خوبی داشته است. تقریباً در تمام دانشگاه‌‌‌‌های کشور گروه علوم دام فعال است و بسیاری از دانش‌آموخته‌‌‌‌های این رشته در جهان مطرح هستند. در رشته‌‌‌‌های مختلف اصلاح نژاد، تخلیه دام، دامپروری، دامپزشکی و… رشد کمی و کیفی خوبی داشتیم و امروز می‌توانیم ادعا کنیم در اغلب زیرمجموعههای امور دام، منطبق بر تکنولوژیهای روز دنیا هستیم.
زمانی تولید روزانه گاو‌‌‌های شیری در واحدهای صنعتی ۱۷کیلوگرم بود و میانگین تولید به پنج تن می‌رسید، اما اکنون تولید روزانه حدود ۳۲کیلو و میانگین تولید سالانه به بیش از ۹تن می‌رسد. حتی گله‌هایی داریم که میانگین تولیدشان بیش از ۴۰کیلو در روز است. تمام این‌ها حاصل ورود تکنولوژی و کاربرد یافته‌‌‌‌های اصلاح نژاد، تغذیه، مدیریت عمومی بهداشت و… است. با وجود تحریم‌ها و تمام محدودیت‌هایی که کشور ما درگیر آن است، اما خوشبختانه در این صنعت به‌روز و منطبق بر تکنولوژیهای روز بوده و در حجم تولید، سرانه تولید و کیفیت با کشور‌‌‌های پیشرفته دنیا برابری می‌کنیم.
بهبود بهره‌وری با اصلاح نژاد ممکن است؟
هدف از اصلاح نژاد، بهبود بهره‌وری و بالابردن راندمان اقتصادی است. در دهه ۷۰ و ۸۰ در بخش دام سبک، دام بومی، تولید دام‌‌‌‌های پربازده و تکمیل زنجیره اصلاح نژادی از داده‌برداری تا فرآیند‌‌‌های بعدی با وجود سیستمهای پرورش سنتی که داشتیم، اما موفق عمل کردیم. هرچند در بخش دام سبک هنوز عقب هستیم، اما روند خوبی شروع شده است. با این حال از نظر عملیاتی برای تأمین گوشت قرمز محدودیت‌هایی وجود دارد، چراکه در دام سنگین انتظار تولید گوشت نیست و هدف بیش‌تر تولید شیر است، به همین دلیل باید به خودکفایی در دام سبک برسیم. برنامه‌ریزی خوبی هم در این زمینه شده است و افرادی برای پرورش گوسفند و بز ورود کرده‌اند. برای این‌که بخواهیم ضریب خوداتکایی کشور را در گوشت قرمز با توجه به افزایش تقاضا حفظ کنیم، باید روی دام سبک متمرکز شده و عملیات اصلاح نژادی انجام دهیم. همچنین باید سیستمهای تولید را متحول و به‌روز کنیم که بخش عمده این عملیات روی دوش بخش اصلاح نژاد است.
مشکلات حوزه دام چیست؟
یکی از مشکلات بخش دام، عدم ثبات و بدون پشتوانه بودن قوانین و مقررات است. به‌خصوص قوانینی که برای محافظت از سرمایه‌گذاری‌ها هستند، هیچ پشتوان‌‌‌های ندارند؛ به طوری‌که می‌بینیم یک واحد دامداری به-راحتی با ساخت و ساز مناطق مسکونی مورد تهاجم قرار گرفته و تخریب می‌شود. در زمینه واردات، صادرات و تأمین نهاده‌ها نیز شاهد بی‌ثباتی در قوانین هستیم. همچنین در مسائل مربوط به بازار، مداخله‌‌‌‌های بخش دولتی زیاد است و دولت بدون در نظر گرفتن بخش تولید به نفع مصرف‌کننده وارد می‌شود. مشکل بعدی فاصله زیاد بین تولیدکننده تا مصرف‌کننده است که واسطه‌‌‌‌های متعددی این فاصله را پر می‌کنند و سود اصلی را هم این واسطه‌ها می‌برند. ورود سرمایه به بخش دام روزبه‌روز کم‌تر می‌شود که این به ضرر صنعت دام است. باید شرایطی فراهم شود که سرمایه‌گذاران به این بخش ورود کنند. در سطح آموزش عالی نیز متأسفانه در سال‌‌‌‌های اخیر شاهد هستیم تمایل ورود به رشته‌‌‌‌های دامپروری کم‌تر شده که در آینده ضربه بزرگی به این صنعت وارد می‌کند، چراکه ورود افراد متخصص به بخشهای مختلف کم خواهد شد.
یکی دیگر از معضلات حوزه دام، تأمین مالی با سود بالاست که با تولید سازگاری ندارد و اکثر تولیدکنندگان را با مشکل مواجه کرده است. برای بهبود وضعیت بخش دام، قوانین و مقررات واردات و صادرات نیز باید تسهیل شوند.
نظر شما در مورد لزوم بازنگری در قوانین چیست؟
برخی قوانین حوزه دام نیاز به بازنگری و تقویت دارند و قوانین موجود به هیچ‌وجه پاسخگوی نیاز این حوزه نیست. موضوع دیگر در این حوزه، اختلاف بین بخشهای مختلف است و گاهی به جای این‌که مکمل یکدیگر باشیم، ضد هم عمل می‌کنیم؛ به‌ویژه در حوزه تدوین قوانین گاهی اختلاف‌نظرها باعث می‌شود که هیچ‌گاه نتوانیم به یک نظام قانونی قوی برای صیانت، سرمایه‌گذاری در پایش و حمایت از فعالان این بخش دست پیدا کنیم.
نقش صنعت دام در اشتغال و امنیت غذایی چیست؟
طبق توصیه سازمان‌‌‌‌های بهداشتی، هر فرد باید روزانه مقدار معینی پروتئین حیوانی، کلسیم و… دریافت کند که تضمین‌کننده سلامت جسمی و فکری افراد، به‌ویژه قشر جوان است. از سوی دیگر، بخشی از محصولات زراعی ما که مصرف دیگری ندارد، به‌عنوان علوفه صرف دام‌ها می‌شود. بنابراین نقش مهمی در زمینه تعادل محصولات زراعی و سلامت جامعه دارد. از طرفی، در شرایط امروز کشور، امنیت غذایی مقول‌‌‌های بسیار مهم است که تولید گوشت و مرغ، رابطه مستقیمی با این موضوع دارد و نباید مورد غفلت واقع شود. در حوزه اشتغال نیز بخش مهمی از شاغلان کشور به‌ویژه در مناطق دورافتاده و کم‌تر توسعه یافته در حوزه دام مشغول به کار هستند.
سخن پایانی شما چیست؟
برای امنیت غذایی کشور و سلامت جسمی و روانی لازم است توسعه کمی و کیفی صنعت دام و طیور در برنامه‌‌‌‌های کلان کشور دیده شود.
تأمین مواد پروتئینی از طریق واردات، کار بسیار سخت و پرهزین‌‌‌های است. برای استقلال و خودکفایی در این حوزه چار‌‌‌های نداریم جز این‌که صنعت دامپروری را از لحاظ کمی و کیفی توسعه دهیم. در سرانه دام باید بهره‌وری بالا برود و در مقابل هزینه تولید کاهش یابد که لازمه این موضوع استفاده از تکنولوژیهای روز دنیا و تربیت متخصصانی است که وارد این حوزه شوند. همچنین به سرمایه-گذارانی نیاز است که برای توسعه صنعت دام ورود کنند. در مجموع می‌توان گفت بخش دام از لحاظ پایداری و موفقیت، بهتر از سایر بخشهای کشاورزی است، چراکه بخش دام مقاومت بیش‌تری در مقابل ناملایمات و تغییرات دارد. از همین رو می‌تواند یکی از قطب‌‌‌‌های اصلی تولید در اقتصاد کشور باشد.
خوشبختانه ایران کشور پیشرویی در فعالیت‌‌‌‌های اصلاح نژادی است. اگر بخواهم به بخش اصلاح نژاد نمر‌‌‌های بدهم، به اصلاح نژاد گاو شیری نمره ۱۹ و به اصلاح نژاد دام سبک ۱۷ خواهم داد.
