مالیات بر ارزش افزوده به عنوان روش جدید اخذ مالیات با ایجاد یک پایه مالیاتی گسترده مورد توجه بسیاری از کشورها است. در کشور ما نیز مالیات بر ارزش افزوده به منظور اصلاح ساختار مالیاتی و افزایش درآمدهای دولت پس از طی پروسه زمانی نسبتا طولانی به تصویب مجلس رسید. این مالیات از لحاظ درآمدزآیی برای دولت از اقلام مالیاتی اولویت دار محسوب می شود. این مالیات بر مصرف است که در مراحل مختلف تولید وصول می شود.
تحول نظام مالیاتی از محورهای اساسی اصلاح ساختار اقتصادی کشور می باشد. استقرار نظام مالیات بر ارزش افزوده یکی از اقدامات اساسی به منظور تحول نظام مالیاتی کشور محسوب می شود. این سیستم یکی از مهم ترین توسعه های مالیاتی و بی شک یکی از جدال برانگیزترین مباحث است که مورد توجه می باشد. نظام مالیات بر ارزش افزوده می تواند پیامدهای متفاوتی را در پی داشته باشد که برخی از آنها مثبت و برخی دیگر آثار منفی بر اقتصاد به جا می گذارند. اعطای امتیازات مالیاتی در خصوص کالای سرمایه گذاری در جریان مالیات بر ارزش افزوده موجب تشویق سرمایه گذاران و ایجاد زمینه برای رشد اقتصادی می شود. علاوه بر این این نوع مالیات باعث کارا شدن سیستم مالیاتی و همچنین کارآیی سیستم اقتصادی می شود . در رابطه با تاثیرگذاری مالیات بر ارزش افزوده بر سطح قیمت ها دیدگاه های متفاوتی وجود دارد. بر این اساس اجرای مالیات بر ارزش افزوده با کاهش در تقاضای کل سطح قیمت ها را کاهش می دهد و با بالا بردن درآمدهای مالیاتی کسری بودجه را کاهش می دهد. همچنین با بالا بردن کارآیی سیستم مالیاتی و ایجاد اثری مشابه با افزایش تولید منجر به کاهش سطح قیمت ها می شود. از سویی افزایش تولید با افزایش پس انداز منابع مالی را افزایش داده و با کاهش نرخ بهره منجر به افزایش سرمایه گذاری و افزایش تولید و مجددا کاهش قیمت ها می شود. گروه دیگر معتقدند این نوع مالیات به دلیل جایگزین شدن به جای سایر مالیات ها و افزایش نسبی قیمت ها تغییری در سطح عمومی قیمت ها ایجاد نمی کند بنابراین ممکن است سطح قیمت ها ثابت بماند .
گسترش عدالت از اهدافی است که با ابزار مالیاتی و با تلاش برای بهبود توزیع درآمد صورت می گیرد زیرا نرخ مالیات بر ارزش افزوده برای تمام افراد یکسان بوده و از نوع مالیات بر مصرف می باشد. از سوی دیگر خانوارهای فقیر سهم بیشتری از درآمد خود را مصرف می کنند، خانوارهایی با درآمد پایین بیش از خانوارهای با درآمد بالا تحت فشار هستند و لذا توزیع درآمد با اجرای این مالیات وضعیت نامناسبی خواهد یافت. این اثر مالیات های غیرمستقیم بر توزیع درآمد به اثر تنازلی معروف است. برای جبران این اثر تنازلی مالیات بر ارزش افزوده معمولا کالاهای اساسی مورد مصرف اقشار کم درآمد و یا بخش های دارای ارزش افزوده پایین از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف می شوند. در کل نظام مالیاتی نظام مالیات بر ارزش افزوده به دلیل وجود ساز و کار کنترل متقابل بین مبادله کنندگان و نیز به دلیل امکان وضع نرخ پایین دارای کم ترین فرار مالیاتی است. مالیات بر ارزش افزوده به تمامی کالاها و خدماتی تعلق می گیرد که در برابر پول در داخل کشور داد و ستد می شوند. مالیات بر ارزش افزوده معمولا برای همه یا بیشتر کالاها دارای نرخ ثابتی بوده علاوه بر آن دارای پایه مالیاتی وسیع است و اغلب کالاها به استثنای کالاهای اساسی را شامل می شود. لذا قیمت نسبی کالاها چندان تغییر نمی کند .بنابراین اجرای این نوع مالیات در ایران مناسب بوده است و اطلاع رسانی دقیقی در این باره شده است این نوع مالیات باعث شده که وابستگی دولت به نفت کم تر شود .
