نقدینگی بیش از سه هزار و ۱۰۰ هزار میلیارد تومانی چه عواقبی دارد؟ ، چرا موتور رشد نقدینگی خاموش نمی‌شود؟

نرخ تورم از جمله آمار‌های اقتصادی است که مردم افزایش یا کاهش آن را در سفره خود حس می‌کنند. این نرخ به عنوان سیاسی‌ترین نرخ در اقتصاد مطرح است و از این روی، دولت‌ها تلاش می‌کنند به هر شیوه‌ای از رشد آن جلوگیری نمایند.

هرچند دولت تدبیر و امید در دوره اول خود در مهار نرخ تورم موفق عمل کرد و حتی به گواه آمار این نرخ را تک رقمی کرد، بعد از خروج آمریکا از برجام، روند رو به رشد نرخ تورم آغاز شد و رکود‌های جدیدی در سپهر اقتصاد ایران برای نرخ تورم به ثبت رسید.

با شیوع کرونا در ایران، شرایط بدتر از گذشته شد و نرخ تورم افسار گسیخته‌تر از قبل به روند صعودی خود ادامه داد. به هر صورت آنچه مسلم است اینکه یکی از ریشه‌های اصلی نرخ تورم، رشد نقدینگی است و متاسفانه علیرغم توصیه‌های رهبر انقلاب برای جلوگیری از رشد نقدینگی، تلاش‌های جدی برای جلوگیری از رشد نقدینگی نشد و یا اگر هم شد، آن گونه که باید مثمر ثمر نبود.

به عنوان نمونه، رهبر انقلاب در ۲۴ تیر ماه ۱۳۹۷ در دیدار با اعضای هیات دولت فرمودند: این نقدینگی نعمت بزرگی بود، الان یک بلای بزرگی است، واقعاً یک چیز خیلی خطرناکی است. این رقم نقدینگی خیلی رقم فوق العاده‌ای است، هم رقمش خیلی بالاست، هم رشدش زیاد است، ۱۵۰۰ هزار میلیارد یک چیز افسانه‌ای است. یا ایشان در دیدار دوم خود با اعضای هیات دولت در مورخه ۷ شهریور ماه ۱۳۹۷ با تأکید بر امکان مهار نقدینگی، افزودند: نقدینگی سرگردان به هر سو که برود (سکه، ارز، مسکن یا هر زمینه‌ی دیگر) ویرانگر خواهد بود و باید مجموعه‌ای تمام وقت، فعال و جهادی مسئول کنترل و مدیریت آن شود.

بانک مرکزی با انتشار گزیده آمار‌های اقتصادی در پایان آذر ۹۹، حجم نقدینگی را ۳۱ هزار و ۳۰۰ هزار میلیارد ریال اعلام کرد که این رقم در مقایسه با اسفندماه سال ۹۸ معادل ۲۶.۶ درصد افزایش را نشان می‌دهد.

این در حالی است که این افزایش در دوره مشابه سال گذشته، تنها ۲۰.۲ درصد بوده است. ضریب فزاینده نقدینگی در پایان آذرماه سال جاری، ۷.۶۸ بوده که ۶.۷ درصد نسبت به آذرماه ۹۸ رشد داشته است.

همچنین ارقام تشکیل‌دهنده پایه پولی مانند بدهی دولت به بانک مرکزی رشد ۲۷ درصدی داشته و بدهی دولت به بانک‌ها ۳۵ درصد رشد کرده که نسبت به یک‌سال قبل از آن افزایش داشته است. از سوی دیگر، بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی که خود عامل اضافه برداشت و رشد پایه پولی است، رشد ۱۴ درصدی داشته است.

وحید شقاقی شهری عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی و کارشناس مسائل اقتصادی در گفتگو با خبرنگار تابناک اقتصادی درباره دلایل رشد نقدینگی در مدت اخیر گفت: ردپای سه عامل اصلی در رشد نقدینگی در اقتصاد ایران دیده می‌شود که بار‌ها به آن اشاره کرده ام. این سه عامل عبارتند از کسری بودجه دولت و نحوه تامین این کسری بودجه که عمدتا از طریق استقراض از بانک مرکزی و نظام بانکی بوده است، بالا بودن نرخ سود بانکی و ناترازی‌هایی که در ترازنامه‌های بانک‌ها دیده می‌شود و این عامل موجب خلق پول از سوی بانک‌ها می‌گردد.

وی افزود: بنابراین برای جلوگیری از رشد نقدینگی باید اول جلوی کسری بودجه دولت گرفته شود و دولت از دست درازی به منابع بانک مرکزی و نظام بانکی برای جبران کسری بودجه خودداری کند.

دوم نرخ سود بانکی باید کاهش یابد، چون زمانی که نرخ سود بانکی را افزایش می‌دهید، رشد نقدینگی ایجاد می‌شود و شما دوباره باید نرخ سود بانکی را افزایش دهید که این نقدینگی به سمت بازار‌های دیگر سرازیر نشود و این چرخه اشتباه مدام تکرار می‌شود.

سوم جلوی خلق نقدینگی توسط بانک‌ها باید گرفته شود و بانک مرکزی در اینجا جدی ورود کند. ناترازی در نظام بانکی بالاست و دارایی‌ها با بدهی‌های نظام بانکی همخوانی ندارد. بانک‌ها برای پوشش ناترازی شروع به خلق پول می‌کنند.

شقاقی شهری درباره عواقب رشد نقدینگی اظهار داشت: وقتی شاهد رشد بالای نقدینگی در اقتصاد هستیم باید چالش‌های گوناگونی، چون افزایش قیمت دارایی‌های مختلف، افزایش قیمت کالا‌ها و خدمات و … را تجربه کنیم. به عبارت بهتر، ریشه افزایش نرخ تورم هم در دارایی‌ها و هم در کالا‌ها و خدمات، همین رشد بالای نقدینگی است.

وی افزود: وقتی همخوانی بین رشد نقدینگی و نرخ رشد اقتصادی وجود ندارد، این تفاوت نرخ‌ها خود را در نرخ تورم نشان می‌دهد؛ مثال ساده این است که وقتی شما به یک انسان سالم غذا می‌دهید این غذا در بدن این انسان تبدیل به انرژی خواهد شد. ولی اگر بدن انسان درگیر بیماری باشد، شما هر میزان غذا به این فرد بدهید قطعا می‌تواند به کلسترول، چربی، اضافه وزن و … تبدیل شود.

در اقتصاد نیز وضعیت به همین گونه است. وقتی بدنه اقتصاد سالم است و فضای کسب و کار، رقابت پذیری، نظام بانکی، نظام ارزی، نظام پولی و … درست کار می‌کنند، رشد نقدینگی موجب تقویت اقتصاد خواهد شد، اما اگر اقتصاد ناسالم باشد این رشد نقدینگی موجب ایجاد بیماری‌های مختلف در اقتصاد از جمله نرخ تورم بالا خواهد شد.