سفر پاپ فرانسیس ، رهبر کاتولیک‌های جهان به عراق، یکی از مهمترین رخدادهای روزهای آینده عراق است. اتفاقی که می تواند هم جایگاه عراق را به عنوان یک کشور اسلامی و عربی در منطقه تقویت کند و هم می تواند توجه‌ها را به این کشور جنگ زده و آکنده از مشکلات داخلی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی معطوف کند.
از چند مدت قبل خبر احتمال دیدار پاپ فرانسیس رهبر کاتولیک‌های جهان با آیت الله سیستانی مرجع شیعیان عراق مطرح شده بود و امروز این سفر انجام شد. خبرگزاری فرانسه به نقل از لویس روفائیل اول ساکو» پاتریارک بابل کلدانیان و رئیس کلیسای کاتولیک کلدانی گزارش کرده که این یک «دیدار خصوصی» است و آنها در این دیدار درباره «یک نوع از چارچوب برای محکوم کردن همه کسانی که به حق حیات و زندگی حمله می‌کنند»، صحبت خواهند کرد.
تا پیش از این سابقه نداشته که یک پاپ به عراق سفر کند؛ این سفر از دو جهت اهمیت دارد؛ یکی آنکه به تازگی چند بمبگذاری انتحاری در عراق انجام شده و امنیت جان پاپ فرانسیس در عراق با اما و اگرهایی روبروست. دوم آنکه از بدو شیوع ویروس کرونا تا کنون پاپ فرانسیس به جایی سفر نکرده بود و در این شرایط احتمال تجمع مردم برای دیدار با او بسیار وجود دارد؛ با این حال پاپ فرانسیس در مقابله با آنچه «خشونت در جهان» خوانده تصمیم گرفته به عراق برود. او گفته سفر به بغداد را به عنوان «زائر صلح» انجام می‌دهد و تلاش می‌کند بتواند صلح و آشتی را به عراق بازگرداند یا دست‌کم برای رسیدن به آن هدف سعی کند.
معمولا مقامات اول یک کشور در فرودگاه به استقبال مهمانان نمی‌روند اما اهمیت سفر پاپ فرانسیس به عراق آنقدر زیاد بوده که مصطفی کاظمی نخست وزیر عراق در فرودگاه بغداد از پاپ استقبال کرده است.
برنامه سفر پاپ فرانسیس به عراق
بخشی از برنامه سفر پاپ فرانسیس به عراق، سفر به چند شهر دیگر به جز بغداد از جمله ناصریه مرکز استان ذی‌قار و بازدید از شهر باستانی اور و زادگاه حضرت ابراهیم است. همچنین پاپ قرار است با مسیحیان اربیل دیدار کند. بشار وردا اسقف اعظم کلیسای کاتولیک اربیل گفته «پاپ برای ملاقاتی مستقیم با مسیحیان به اربیل می‌رود تا نشان دهد که به رنجی که آنها دیده‌اند اهمیت می‌دهد.
اما مهمترین بخش سفر دیدار با آیت الله سیستانی است که بدون تشریفات رسمی انجام می‌شود. یکی از حاشیه‌های این دیدار صحبت و احتمال امضای «سند اخوت برای صلح جهانی» است که قبلا شیخ احمد الطیب مفتی اعظم الازهر مصر نیز آن را امضا کرده بود.
در سند «سند اخوت برای صلح جهانی» خشونت و افراطی‌گری مذهبی نقد شده است. مسلمانان مصر و دیگر کشورها شیخ احمد را مورد نکوهش قرار دادند که چرا چنین سندی را امضا کرده است. به اعتقاد آنها امضای این سند عملا این مفهوم را می‌رساند که «مذهب مساوی با خشونت است» بنابراین چنین سندی نباید امضا می‌شد. شاید به همین دلیل بود که در عراق تصمیم گرفته شده از این حاشیه‌ها اجتناب شود. چنانچه عرب نیوز به نقل از یک مقام رسمی در بیت الله سیستانی خبر داده که ایشان چنین سندی را امضا نخواهد کرد.
یکی از اهداف اصلی پاپ از سفر به عراق توجه ویژه به مسیحیان این کشور است که به صراحت از آن صحبت به میان آمده. مسیحیان عراق در سال‌های اخیر به دلیل فشارهای تروریسم به شدت آسیب دیده اند و مجبور به ترک خانه و کاشانه خود شده‌اند. رهبر کاتولیک‌های جهان امیدوار است با سفر خود به عراق به ویژه رفتن به شهر اور، زادگاه ابراهیم خلیل (ع) بتواند ضمن دادن روحیه معنوی به آنان، مسیحیان را مجاب کند که ترک وطن نکنند و همچنان به عنوان بخشی از جامعه عراق حضور خود را در این کشور حفظ کنند.
چرا دیدار پاپ با آیت الله سیستانی در خانه او بسیار مهم است؟
اما آنچه به این سفر اهمیتی دو چندان می دهد، دیدار پاپ فرانسیس با آیت الله العظمی سیستانی در نجف اشرف است که بنا به اخبار قرار است در منزل ایشان با معظم له ملاقات کند؛اگرچه دیدار هیاتی از واتیکان از حرم علوی این گمانه را تقویت کرد که احتمال دارد این دیدار در بارگاه امیرالمومنین(ع) انجام شود. اگر پاپ در حرم علوی با مرجع شیعیان عراق ملاقات کند هم اهمیت این سفر را بیش از پیش افزایش می دهد. نجف اشرف نماد مذهبی شیعیان جهان است و بارگاه امیرالمومنین (ع) در قلب آن جای دارد و دیدار رهبر مسیحیان با مرجع شیعیان در آنجا اهمیتی مضاعف دارد.
اما اگر پاپ با آیت الله العظمی سیستانی در منزل ایشان ملاقات کند نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. آیت الله العظمی سیستانی از زمان سقوط رژیم بعث در سال ۲۰۰۳ تاکنون عموما خانه نشین هستند و به جز دو بار و گهگاهی که در اوقات خاص به زیارت بارگاه امیر المومنین (ع) می روند از خانه خارج نمی‌شوند. منزل معظم له در مجاورت و مشرف به حرم علوی است و اکثرا زیارت خود را از منزل انجام می دهند.
حضور پاپ در منزل ایشان از جایگاه و اهمیتی نشان دارد که آیت الله العظمی سیستانی در عراق و حتی در سطح جهان تشیع از آن برخوردار است. اکثر رهبران جهان برای ملاقات با پاپ به واتیکان می روند یا اگر پاپ به جایی سفر کند رهبران دینی و شخصیت‌های سیاسی در محلی رسمی با او ملاقات می‌کنند. حضور او در منزل آیت‌الله العظمی سیستانی نشان می‌دهد که پاپ نیز می‌داند جایگاه ایشان تا چه اندازه مهم و برجسته است تا آنجا که حاضر است خرق عادت کند و در منزل ایشان با معظم له ملاقات کند.
تاکنون سابقه نداشته که پاپ در منزل یکی از رهبران دینی اسلامی حضور یابد، حتی اگر با رهبران اهل تسنن هم ملاقاتی داشته این ملاقات اکثرا در واتیکان انجام شده است. دیدار او با آیت الله العظمی سیستانی آن هم در منزل ایشان، نشان از اهمیتی دارد که مرجعیت شیعه در سپهر دینی جهان اسلام پیدا کرده و رهبر مسیحیان را به این باور رسانده است که دیدار با او می تواند به گسترش صلح، میانه روی، تسامح و تساهل و آشتی و مراودات مسالمت آمیز میان ادیان کمک کند. برای همین سفر پاپ به نجف اشرف و دیدارش با آیت الله العظمی سیستانی را باید به فال نیک گرفت و آن را فراتر از یک واقعه بین المللی و دولتی به سود بیت شیعی و جهان تشیع دانست .
سفر پاپ فرانسیس به عراق چه اثراتی دارد؟
به گزارش رویداد۲۴ دیدارهای سیاسی و مذهبی در سطوح بالا، دیدارهای طبیعی است که تا کنون بسیار سابقه داشته است؛ اما دیدار یک مرجع تقلید شیعه با رهبر مسیحیان کاتولیک جهان که اتفاقا هر داعیه رهبری جهان مذهبیون را دارند، اتفاقی نادر و قابل توجه است؛ آنهم در شرایطی که مسیحیان عراق تعداد قابل توجهی ندارند که پاپ فرانسیس بتواند تاثیری بر مناسبات سیاسی عراق بگذارد. در آخرین سرشماری، جمعیت مسیحیان عراق یک‌ونیم میلیون نفر محاسبه شده که پس از حمله داعش به عراق به کمتر از ۴۰۰ هزار نفر رسیده است. با این حال این پیش‌بینی وجود دارد که دیدار دو رهبر دینی با اهمیت در جهان می‌تواند از تنش‌های فرقه‌ای و مذهبی بکاهد.
پاپ فرانسیس ۸۲ ساله در راستای صلح عمومی بسیار تلاش کرده؛ از جمله در حرکتی غیر قابل پیش بینی در حالیکه از درد پا نیز رنج می برد، جلوی رهبران مسیحی سودان جنوبی به زمین نشست و پای آنها را بوسید و از آنها درخواست کرد تا جنگ داخلی به پا نکنند. در اتفاقی دیگر پای مهاجران را بوسید و از آنها دلجویی کرد.
محمد مسجدجامعی سفیر سابق ایران در واتیکان درباره سفر پاپ به عراق به روزنامه ایران گفته «دولت عراق در مجموع خود مشتاق انجام این سفر است و آن را به سود خود می‌داند. این سفر جایگاه عراق را به عنوان کشوری که به همه ادیان و اقلیت‌های خود احترام می‌گذارد، ارتقا می‌دهد و به طور کلی حیثیت مصطفی کاظمی را افزایش می‌دهد. این افزایش پرستیژ از دو ناحیه اتفاق می‌افتد: یکی از ناحیه افکار عمومی غربی و دیگری از ناحیه افکار عمومی مسلمانان و به‌ویژه اعراب.»
چرا پاپ فرانسیس برای دیدار رهبر شیعیان به عراق سفر کرد نه قم
مهمترین تحلیلی که در روزهای اخیر درباره سفر پاپ فرانسیس به عراق شده، این بوده که اگر بنای دیدار با رهبر شیعیان جهان بوده، چرا نجف انتخاب پاپ بوده و مقصد سفر قم انتخاب نشده است؟ رسانه‌های فارسی زبان خارج کشور ماجرای سفر را اینگونه تحلیل کردند که برای دنیا، اهمیت آیت الله سیستانی از مراجع حاضر در قم بالاتر است بنابراین پاپ به عراق رفته است. در گزارشی آمده است: سفر پاپ به شهر نجف و دیدار وی با آیت‌الله سیستانی مرجع عالیقدر شیعیان، پیام روشنی به جهان و خاورمیانه است، مبنی بر این‌که نجف قلب تشیع میانه‌رو و پایتخت آن است، نه قم.»
ایندیپندنت فارسی رسانه مخالف جمهوری اسلامی در مطلبی نوشت: «سفر پاپ به عراق پیام‌های مهمی را به طرف‌های مختلف در داخل و خارج از کشور ارائه می‌دهد که مهمترین آنها افزایش اعتماد جامعه جهانی به دولت عراق و نهاد‌های دولتی خواهد بود، علی‌رغم این‌که تهران و متحدان شیعه آن سعی دارند این سفر را در سطح بین‌المللی ضعیف جلوه دهند.» این تحلیل البته در حالی منتشر شده که تا این لحظه نشانه‌ای بر ضعیف جلوه دادن سفر آیت الله سیستانی به عراق در رسانه‌های ایرانی مشاهده نشده است. حتی رسانه‌های اصولگرای تندرو همچون مشرق یا تسنیم اخبار این سفر را کاملا پوشش داده‌اند.
پاپ فرانسیس یکبار برای آیت الله مکارم شیرازی پیام ارسال کرده است؛ این پیام در پاسخ به نامه آیت الله مکارم بود که در آن تاکید شده بود که «اعمال خشونت، به‌ویژه وقتی‌که به نام خدا و دین انجام می‌شود، اهانت به خدا و ظلم عظیم به قربانیان است. بنابراین رهبران دینی امروز باید بیش از گذشته برای حفظ کرامت همه انسان‌ها و حقوق اساسی آنها با هم فریاد سر دهند.»
به جز این نامه و حضور نماینده پاپ در ایران برای مراسم تحلیف روحانی، ارتباط‌های دیگری میان پاپ فرانسیس و مقامات رسمی ایران وجود داشته است. از جمله دیدار حسن روحانی و پاپ فرانسیس که در واتیکان انجام شده بود. ویکتور گِتان خبرنگار حوزه واتیکان گفته «رابطه واتیکان و ایران، قدیمی است، و این رابطه حتی با وقوع انقلاب اسلامی هم با مشکل مواجه نشد و از زمان انقلاب تاکنون این رابطه دو نقطه عطف داشته است. ابتدا زمانی که محمد خاتمی در سال ۱۹۹۹ با ژان پل دوم در واتیکان دیدار کرد، رییس جمهوری که اصلاح‌طلب بود و حال دیدار حسن روحانی با پاپ فرانسیس که به نظر می‌آید او همان خط میانه روی را خصوصا در گفتگو با واتیکان ادامه می‌دهد.»
در دیدار روحانی و پاپ، سی. ان. ان به نقل از مقامات واتیکان گزارش داده بود که «پاپ فرانسیس بسیار مایل به سفر به ایران است.» البته رابطه ایران و واتیکان در دولت احمدی نژاد تیره شد و درخواست ملاقات احمدی‌نژاد با پاپ بندیکت در خلال سفر احمدی‌نژاد به رم و دعوت‌های رسمی احمدی‌نژاد از پاپ بندیکت برای سفر به ایران در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ با پاسخ منفی واتیکان روبرو شد.
پاپ در چند پیام دیگری که درباره ایران ارسال کرده، مردم را مخاطب خود قرار داده بود، از جمله پیام‌های او برای قربانیان حادثه تروریستی ایران و همچنین قربانیان زلزله. با این حال یک دیدار که در نجف انجام شده، موضوعی شد تا با آن تلاش شود از سفر پاپ در راستای دوگانه نجف-قم استفاده شود.
یکی از موضوعاتی که منتقدان به آن اشاره می‌کنند، نقش ایران در دستیابی به صلح بوده است؛ چنانچه پاپ در جریان دیدارش با حسن روحانی از ایران خواسته بود که نقش مؤثرتری در ایجاد صلح ایفا کند. منتقدان می‌گویند پاپ امیدش برای این نقش‌آفرینی را از دست داده و به همین دلیل به نجف رفته است.
